Propriocepcja (czucie głębokie) – wszystko co musisz o niej wiedzieć: zaburzenia, ćwiczenia.
Czucie własnego ciała w przestrzeni i utrzymanie równowagi jest funkcją proprioreceptorów, niezwykle istotną dla funkcjonowania organizmu. Główne z nich to wzrok i błędnik, ale również receptory zlokalizowane w tkankach miękkich. Receptory czucia głębokiego pomagają nie tylko w aktywności fizycznej, kiedy biegamy, skaczemy lub nagle zmieniamy kierunki, ale przede wszystkim na co dzień – przy chodzeniu, zmianach pozycji czy wykonywaniu różnych czynności.
Co to jest propriocepcja?
Propriocepcja (inaczej czucie głębokie) jest to zmysł, który pozwala na odczucie schematu ciała i ułożenia poszczególnych części ciała względem siebie bez pomocy wzroku.
Receptory czucia głębokiego znajdują się we włóknach mięśniowych, ścięgnach, więzadłach i torebkach stawowych. Reagują one na bierne rozciąganie, aktywny skurcz mięśni oraz zmiany w położeniu i ruchach stawów.
Na odczucie propriocepcji składają się również informacje które pochodzą od receptorów czuciowych zlokalizowanych w uchu wewnętrznym, które pomagają nam wykrywać zmiany pozycji ciała i ruchu w przestrzeni.
Można powiedzieć, że propriocepcja to takie nasze wewnętrzne oko, które (bez kontroli wzroku) informuje nas o naszych ruchach oraz w jakiej pozycji znajdują się nasze ręce, nogi, głowa. W większości dzieje się to poza naszą świadomością.
Dzięki sprawnie działającemu zmysłowi propriocepcji jesteś w stanie wejść po schodach nie patrząc pod nogi, związać włosy, czy zasunąć zamek błyskawiczny, który znajduje się z tyłu. Nie potrzebujesz do tego lustra, nie potrzebujesz kontroli wzroku, bo Twój zmysł propriocepcji robi swoje.
Jak sprawdzić czucie proprioceptywne?
Poproś dziecko o określenie położenia kończyn przy zamkniętych oczach. Zaburzenia czucia głębokiego powodują niemożność określenia położenia swoich kończyn. Możesz także wykorzystać próbę „palec-nos”. Dziecko powinno trafić palcem wskazującym do czubka własnego nosa, najpierw przy otwartych, a następnie przy zamkniętych oczach.
Zaburzenia czucia głębokiego przejawiają się zwykle trudnościami w koordynacji ruchowej (niezgrabność i brak płynności ruchów złożonych).
U osób, które mają zaburzone czucie proprioceptywne (głębokie), system nerwowy nie przekazuje właściwie informacji, więc bodźce jakich doświadcza ciało, są zbyt intensywne lub docierają do mózgu za wolno.
Przez to kontrola nerwowo-mięśniowa jest osłabiona, a stabilizacja stawów pogorszona. Przekłada się to na codzienne czynności jak m.in.: chodzenie, wchodzenie po schodach lub skakanie podczas których możemy tracić równowagę i przewracać się. Możemy mieć również problem z utrzymaniem prawidłowej postawy ciała, koordynacją i wykonywaniem złożonych ruchów, osłabieniem siły mięśniowej, a w konsekwencji zaburzenie wzorców ruchowych. To także trudności z czynnościami dnia codziennego: z ubieraniem się, chwytaniem przedmiotów oraz zapinaniem guzików. Problemy z czuciem własnego ciała mogą powodować zaburzenia rozwoju motorycznego i jego opóźnienie.
Obiektywne zbadanie zaburzeń czucia wymaga odpowiednich narzędzi oceny. Jeśli podejrzewasz i obserwujesz u swojego dziecka jakieś niepokojące Cię zachowania lub objawy, nie diagnozuj go samodzielnie. Udaj się z nim do lekarza, fizjoterapeuty lub terapeuty integracji sensorycznej, który dysponuje odpowiednimi narzędziami diagnostycznymi.
Jeśli zmysł propriocepcji nie działa prawidłowo?
Jednym z objawów, które można zaobserwować u dzieci z zaburzonym układem propriocepcji to obniżone napięcie mięśniowe.
Dziecko z niskim napięciem gorzej czuje swoje ciało i gorzej odczuwa jego pozycje, co często przekłada się na gorszą jakość wykonywanych ruchów. Czasami mówimy, że dziecko jest niezdarne, ciągle coś rozlewa lub tłucze, nie zauważa pewnych rzeczy czy innych osób. To co możemy zauważyć w szkolnej ławce, to podpieranie się przy pisaniu, pokładanie się na stole itp.
U dzieci, które słabiej czują swoje ciało (mają słabsza propriocepcję) często można zauważyć zachowania impulsywne, czasami wręcz agresywne (bynajmniej tak często odbiera je otoczenie).
Dzieci takie uwielbiają ściskać nie tylko przedmioty, ale i inne osoby, mocno przytulają się do innych, lub wciskają w ciasne miejsca. Dziecko pragnie aktywności takich jak pchanie, ciągnięcie, skakanie z wyższych przedmiotów na podłogę.
U starszych dzieci możemy obserwować zbyt mocny chwyt długopisu, u młodszych częste łamanie kredek. Często mamy wrażenie, że dziecku ze słabą propriocepcją ciężko usiedzieć na miejscu, zazwyczaj widzimy jak tupie nogami w podłogę, kopie w stół lub krzesło. Czasami zdarza się, że dziecko obgryza paznokcie, ssie kciuk lub podgryza elementy ubrania np. sznurki, lub długopis czy ołówek.
Terapia ręki a propriocepcja
W terapii ręki przygotowanie czuciowe i poprawa percepcji ułatwi naukę zadań manualnych i wykonanie każdego ruchu dowolnego.
W przypadku zaburzeń propriocepcji w obrębie motoryki małej mogą wystąpić trudności w:
- manipulowaniu przedmiotami (w tym przy pisaniu i cięciu nożyczkami)
- dostosowaniu siły nacisku narzędzia pisarskiego (chwyt zbyt mocny lub za słaby)
- czynności pisania (niedostosowanie ruchu)
- utrzymaniu pozycji przy stole („pokładanie się”)
- samoobsłudze (np. zapianie guzików, wiązanie butów)
- dostosowaniu siły, którą trzeba użyć, by płynnie wykonać czynność (np. trzymanie kubka).
Odpowiednio dobrane ćwiczenia propriocepcji poprawiają lub przywracają prawidłowe wzorce ruchowe w obrębie motoryki dużej i małej, poprzez naukę odpowiedniego ułożenia ciała w przestrzeni oraz przywracanie właściwego napięcia mięśniowego.
W pracy z dziećmi z trudnościami manualnymi, należy najpierw rozwijać propriocepcję całego ciała, a następnie dłoni i palców. Aktywności propriocepcyjne należy stosować jako przygotowanie do ćwiczeń manipulacji, chwytu precyzyjnego i przed ćwiczeniami w pisaniu.
Ćwiczenia na czucie proprioceptywne
Terapia poprawy propriocepcji jest tak naprawdę trudnym i intensywnym treningiem.
Wszystkie ćwiczenia proprioceptywne mają na celu pobudzenie układu nerwowego, a realizuje się je poprzez trening równowagi w różnych pozycjach, na różnym podłożu, z dodatkowym ruchem kończyn bądź tułowia, z dawkowanym oporem, ze zmniejszaniem płaszczyzny podparcia lub z wyłączeniem kontroli wzrokowej. Ostatnim etapem są intensywne ćwiczenia dynamiczne takie jak: skoki, przeskoki, bieg z nagłą i szybką zmianą kierunku bądź prędkości. Do ćwiczeń często używamy pomocnicze sprzęty np. taśmy elastyczne, ciężarki, laski, berety, dyski, piłki, nierówne platformy itp.
Jak stymulować czucie proprioceptywne (głębokie)?
Jeśli Twoje dziecko ma zdiagnozowane zaburzenia czucia głębokiego – na pewno otrzymałaś zestaw ćwiczeń, które masz wykonywać z dzieckiem. Pamiętaj, aby wykonywać je regularnie zgodnie z zaleceniami Waszego terapeuty.
Zabawy i aktywności proprioceptywne są bardzo potrzebne wszystkim dzieciom, nie tylko z zaburzeniami w tej sferze, lecz także dzieciom prawidłowo rozwijającym się.
Jakie zabawy możesz zaproponować dziecku, aby stymulować czucie głębokie?
Pomysły na zabawy stymulujące czucie głębokie:
ZABAWY PODWÓRKOWE – motoryka duża
Propriocepcja to nie tylko zabawy siłowe, masaże czy masy sensoryczne. To szeroki wachlarz czynności, także bardzo prostych, codziennych, które często wykonujemy bez świadomości ich dodatkowych korzyści, jak zwykła aktywność fizyczna, proste prace domowe czy zabawy podwórkowe.
Zabawy na huśtawkach, wspinanie się na drabinki, chodzenie po ruchomych kładkach itp. Obecnie place zabaw dla dzieci są tak wspaniałe i tak pełne ćwiczeń z zakresu stymulowania czucia głębokiego, że nam pozostaje spakować do torby przekąskę, coś do picia i ruszyć na plac zabaw na długie godziny zabawy.
A jeśli masz w swoim mieście ściankę wspinaczkową – nie zastanawiaj się długo nad zapisaniem dziecka na takie zajęcia!
MOCNE PRZYTULANIE – motoryka duża
To zabawa w bliskim kontakcie i relacji z rodzicem. Dziecko siada na naszych kolanach lub przed nami na podłodze. Obejmujemy ciasno dziecko w mocnym uścisku. Możemy do tego dołożyć delikatny ruch bujania. I tak naprawdę możemy na tym poprzestać aż do momentu całkowitego rozluźnienia dziecka. Natomiast dla chętnych jest jeszcze druga część tej aktywności, gdzie zadaniem naszego dziecka jest oswobodzenie się z naszego mocnego uścisku. Mamy wtedy dwa w jednym, bierną zabawę proprioceptywną oraz aktywną pracę mięśni podczas uwalniania się z objęć rodzica.
PRZEPYCHANIE CIĘŻKICH PRZEDMIOTÓW – motoryka duża
To aktywność wymagająca sporego wysiłku i mocno aktywizująca różne grupy mięśni. Warto zachęcać dzieci do pchania różnych przedmiotów np. mocno dociążonego wózka – zarówno takiego do zabawy, jak i załadowanego produktami wózka w sklepie. Można też przesuwać obciążony karton/pudło/ kosz czy baniak z wodą.
Moja córka chodzi na treningi crossfit, na których między innymi przepycha ciężkie, wypełnione piaskiem piłki o różnej wadze, a także wykonuje inne ćwiczenia z zakresu ćwiczeń czucia głębokiego zaleconych przez jej fizjoterapeutę.
No dobrze, ale załóżmy, że nie masz możliwości zaoferowania dziecku piłek crossfitowych (lekarskich), w Twojej miejscowości nie ma sklepu z dużymi wózkami, które dziecko może pchać, wody nie kupujesz w baniakach, bo pijecie wodę z kranu…
Zaproponuj dziecku pchanie…. ściany.
Opowiedz dziecku, że jest to wielka góra, którą musi przepchnąć. Najpierw pcha ją rękami, później plecami oraz leżąc na ziemi stopami. A jeśli nie masz pod ręką ściany możecie bawić się w przepychanie drugiej osoby np. ustawić się plecami do siebie lub położyć się na ziemi naprzeciwko siebie, przyłożyć do siebie stopy (nogi są ugięte) i próbować wyprostować swoje nogi, przepychając nogi drugiej osoby.
WCISKANIE – motoryka mała
Najprostszą aktywnością z zakresu motoryki małej jest zabawa w strzelanie folią bąbelkową. Dziecko może naciskać folię palcami, może także iść na całość i chodzić lub skakać po folii rozłożonej na podłodze. Innym szybkim rozwiązaniem do ręki są bardzo popularne ostatnio bąbelkowe zabawki Pop it.
ZABAWA KLOCKAMI – motoryka mała
Budowanie, składanie, wciskanie, rozłączanie klocków to cały wachlarz działań, które wymagają od dziecka użycia siły. Bawiąc się klockami dziecko rozwija nie tylko kompetencje matematyczne, przestrzenne, logicznego myślenia, lecz także dodatkowo intensywnie stymuluje czucie głębokie.
Dobre będą każde klocki: Lego, magnetyczne, konstrukcyjne, klocki na klik, klocki na rzepy. itp. Dodatkowo można je również wykorzystać np. przy zabawie masami plastycznymi (wciskanie klocków w masy różnego typu).
INNE POMYSŁY NA ZABAWY:
- Masaże
- Rolowanie w ręcznik lub kocyk
- Zeskoki z ławeczki
- Przeskoki przez linę obunóż
- Przeciąganie liny
- Naśladowanie marszu żołnierzy, kroków słonia, skoków zająca; żabki
- Zabawy z piłką lub wałkiem z kolcami
- Chodzenie po macie jeżowej
- Wyrabianie mas plastycznych
- Zabawa w zapasy
- Siłowanie się na dłonie
- Walki kogutów
- Wpychanie do skarpety maksymalnej ilości kasztanów, piłek, orzechów itp
- Turlanie się po podłodze
- Taniec w parach
- Wyrabianie twardego ciasta
- Zabawy z wagą: odgadywanie masy przedmiotu po podniesieniu go ręką
- Porównywanie ciężarów w obu rękach jednocześnie.
Bibliografia:
- Marta Baj-Lieder, Agnieszka Borowska-Kociemba, Kręć się, biegaj, baw się z nami.
- Integracja Sensoryczna, kwartalnik PSTIS
- Weronika Sherborne, Ruch rozwijający.
- Jean Ayres, Dziecko, a integracja sensoryczna.
- Klaudia Piotrowska Madej, Agnieszka Żychowicz, Smart Hand Model, Diagnoza i terapia ręki u dzieci.
- Materiały ze szkolenia z zakresu terapii ręki.
Chcesz pomóc swojemu dziecku i wspierać rozwój jego mowy oraz naukę czytania?
Mam dla Ciebie ćwiczenia ogólnorozwojowe które Ci to ułatwią!
Zobacz moje zeszyty ćwiczeń “Radośnie rosnę i myślę” dzięki którym Twoje dziecko będzie ćwiczyło umiejętność logicznego myślenia, kategoryzacje, analizę i syntezę wzrokową oraz inne umiejętności, tak niezbędne do prawidłowego rozwoju mowy i wdrażające je do nauki czytania i pisania.
Szukasz innowacyjnej formy wspomagania rozwoju mowy dzieci?
Zobacz pomoce z serii „Kreatywne Wspieranie Mowy” – atrakcyjne dla dzieci, dobrane merytorycznie do ich potrzeb, o nowatorskiej i profesjonalnej grafice oraz perfekcyjnej jakości wykonania.
Masz ochotę pobrać darmowe materiały edukacyjne dla dziecka?
Zapisz się na mój bezpłatny* newsletter i pobierz „IDZIEMY NA RYBY!” – darmowy zestaw edukacyjny do zabaw z dzieckiem!
ZAPISUJĘ SIĘ NA NEWSLETTER:
*Zapisując się do newslettera, wyrażasz zgodę na przesyłanie Ci informacji o nowościach, promocjach, produktach i usługach KreatywneWrota.pl Zgodę będziesz mogła w każdej chwili wycofać, a szczegóły związane z przetwarzaniem Twoich danych osobowych znajdziesz w naszej polityce prywatności.
#PomysłNaZabawę integracja sensoryczna motoryka duża motoryka i terapia ręki motoryka mała słownik trudnych wyrazów trochę teorii
